Kaedah Pengajaran Dalam Islam

Perlu saya jelaskan di sini bahawa kesemua kaedah yang saya kemukakan sebelum ini adalah kaedah yang biasa dan mudah untuk digunakan oleh guru-guru sekolah (khususnya pelajar KPLI di IPG). Ini tidak bermakna saya menolak atau menidakkan kaedah-kaedah lain yang dikemukakan oleh cendekiawan Islam berpandukan kaedah Rasulullah s.a.w serta para sahabat, ulamak pendidikan seperti Ibn Khaldun, al Farabi, al Ghazali serta imam-imam mazhab. 

Saya perturunkan di sini, beberapa kaedah lain yang boleh difikirkan. 

Rasulullah SAW

....menggunakan pelbagai kaedah dan strategi pengajaran dalam menyampaikan ilmu dunia dan akhirat kepada pengikut-pengikut Baginda meliputi aspek kognitif, afektif dan psikomotor. Antara kaedah yang Baginda gunakan ialah:

• Kuliah
• Khutbah
• Dialog
• Soal jawab
• Hafazan
• Mujadallah
• Gambaran
• Amali
• Demonstrasi
• Halaqah dan banyak lagi....

Ibn Khaldun

Beliau menggunakan kaedah pengajaran mengikut peringkat-peringkat pengajian iaitu bermula daripada peringkat rendah kepada peringkat tinggi. Antara kaedah-kaedah yang digunakan ialah:

• Qiraah (bacaan)
• Hafz (hafazan)
• Kitabah (tulisan)
• Imla’i (menyalin)
• Istiwbat (ambilan)
• Tardid (ulang sebut)
• Munazarah (pemerhatian)
• Tikrar (pengulangan)
• Sama’ (mendengar)
• Ijtima’al-watan (pergaulan dengan penduduk setempat)
• Mulakhasah (deduktif)
• Tamhid (induktif)
• Juz’i (menjelaskan secara satu persatu)
• Kulli (menyeluruh)
• Bati (beransur-ansur)
• Daqiqah (mendalam)
• Umuniyyah (umum)
• Hayah (penghayatan)
• Muttakamul (kesepadanan)
• Syumul (menyeluruh / holistik)
• Talkhis (peringkasan)
• Rihlah (lawatan)
• Takhdis (huraian)
• ’amali (praktikal)

Al Qabisi

• Kuliah dan syarahan bagi mata pelajaran akhlak
• Hafz (hafazan) hendaklah diikuti dengan amali (aml)
• Kaedah fard (individu) bagi murid yang lemah
• Jama’iyyah (berkumpulan)
• Tardid (meniru / imitate)
• Qudwah (tauladan)
• Tamsil (contoh dan misalan / tunjuk ajar) - bersamaan dengan kaedah demonstrasi
• ’amliyah (amali)

Al Farabi, Ibn Sinna dan Ibn Tufail

• Huraian
• Perbandingan
• Perkaitan 
• Kesimpulan
• Generalisasi
• Implikasi
• Ikhtisar
• Penyelesaian masalah - dikenali sekarang sebagai problem solving
• Inkuiri

Al Ghazali dan Sufyan Al ’Uyainah

• Munaqasah (perbincangan)
• Al-adwan (main peranan) - dikenali sebagai roleplay

Imam Shafi’i dan Imam Malik

• Imla’i (menyalin)
• Istima’ (mendengar)
• Nazar wa istima’ (pandang dan dengar) - kini dikenali sebagai penggunaan bahan audio visual
• Kalam (dialog)
• Qira’ah (bacaan)
• Kitabah (tulisan)

Lain-lain kaedah pengajaran yang sering digunakan oleh cendekiawan Islam lain adalah seperti berikut:

• Taqlid duna nazar wa fikr – meniru
• ’adan al-akhlas bi al dars - peneguhan
• Burhan wa wadihah – penerangan dan penjelasan
• Kulliyyat – penerangan
• Tamhis al-ra’yie – percambahan idea
• Tikrar ma’a talwin – latih tubi
• Tajribal al-sakhsiah – pengalaman
• ’Ibrah – penceritaan
• Taqdim al-targhib ’ala al-tarhib – mengutamakan kegembiraan daripada ancaman
• Uswah hasanah – teladan yang baik, mengambil iktibar, tinjauan, muhasabah