Pembelajaran Koperatif

Pembelajaran Abad 21-Pembelajaran koperatif meningkatkan pencapaian akademik pelajar

Oleh Shamsina Shamsuddin

IPG KPI Bandar Baru Bangi Selangor Darul Ehsan

(Kertas yang dibentangkan kepada guru-guru PGSR di IPG KPI, Khamis 22 Mac 2012)

Apakah pembelajaran koperatif?

·         Pembelajaran koperatif merupakan strategi pengajaran di mana kumpulan-kumpulan kecil pelajar, biasanya antara 2 hingga 6 orang ahli, bekerjasama untuk memaksimumkan pembelajaran individu dan kumpulan.

·         Setelah ahli-ahli kelas disusunkan ke dalam kumpulan-kumpulan kecil dan menerima arahan daripada guru, pelajar dalam kumpulan mereka, akan bekerjasama antara satu dengan lain dan menyempurnakan tugasan sehingga setiap ahli berjaya memahami dan menyelesaikan tugasan tersebut.

·         Akhirnya matlamat utama pembelajaran akan tercapai secara individu dan kumpulan.

Bagaimanakah bentuk model koperatif?

·         Pelajar melaksanakan tugasan secara bekerjasama berbanding dengan model tradisional di mana murid belajar secara bersendirian.

·         Ahli kumpulan bertanggungjawab ke atas pembelajaran secara individu dan kumpulan.

·         Keahlian kumpuan terdiri daripada pelajar cerdik, sederhana dan pencapaian rendah

·         Kumpulan berbentuk heterogeneous (jantina, bangsa, budaya, agama dan status sosio-ekonomi)

·         Ahli kumpulan menyumbangkan pengetahuan, pengalaman, kemahiran dan sumber pembelajaran kepada kumpulan

·         Ahli kumpulan bekerjasama (cooperate) dan berkolaborasi (collaborate)

·         Ahli kumpulan akan mendapat faedah daripada sumbangan ahli

·         Ahli kumpulan akan mempelajari pengetahuan dan kemahiran baru

·         Ganjaran diberikan dalam bentuk individu dan kumpulan

Lima elemen pembelajaran koperatif

1.       Saling bergantung positif

a.       Tugasan dan matlamat didefinisikan dengan jelas

b.      Usaha setiap ahli akan memberi faedah kepada ahli kumpulan

c.       Komitmen dibuat untuk mencapai kejayaan individu dan kejayaan kumpulan

2.       Tanggungjawan individu dan kumpulan

a.       Setiap ahli perlu membuat sumbangan

b.      Setiap ahli bertanggungjawab untuk membantu kumpulan mencapai objektif pembelajaran

3.       Kemahiran interpersonal dan kumpulan kecil

a.       Setiap ahli kumpulan mesti

                                                               i.      Bermotivasi

                                                             ii.      Menjadi pemimpin berkesan

                                                            iii.      Mampu membuat keputusan

                                                           iv.      Boleh membina kepercayaan ahli

                                                             v.      Boleh berkomunikasi dengan berkesan

                                                           vi.      Mampu mengendalikan konflik

4.       Interaksi berse muka – pelajar.....

a.       Membantu kejayaan ahli dengan berkongsi sumber

b.      Menggalakkan, membantu dan menghargai usaha ahli kumpulan

c.       Menyokong perkembangan akademik dan peribadi ahli

d.      Menjelaskan bagaimana menyelesaikan masalah

e.      Mengajar antara satu dengan lain (peer teaching)

f.        Menyemak kefahaman setiap ahli

g.       Membincangkan konsep yang telah dipelajari

h.      Mengaitkan pembelajaran masa kini dengan pembelajaran lalu

i.         Mendorong pencapaian matlamat kumpulan

5.       Proses kumpulan (refleksi) pelajar ....

a.       Berkomunikasi secara terbuka, bebas, saling menghormati dalam perbincangan perkara yang diberikan perhatian

b.      Mengekalkan perhubungan kerjasama yang efektif

c.       Menjelaskan tindakan ahli yang membantu / tidak membantu

d.      Membuat keputusan tentang  tingkahlaku yang perlu diteruskan/diubah/dihentikan

e.      Memproses status pencapaian matlamat

Keperluan kumpulan pembelajaran koperatif yang berkesan

1.       Penyertaan

a.       Setiap ahli perlu menyumbangkan masa dan tenaga

b.      Terlibat dalam proses membuat keputusan

2.       Saling mempercayai

a.       Saling mempercayai antara satu dengan lain untuk menyumbang

3.       Komunikasi

a.       Dengar dan hormati pandangan ahli lain

b.      Menyumbang idea

c.       Bertanya soalan apabila penjelasan diperlukan

d.      Berikan maklumbalas konstruktif

Sokongan teori dan kajian ke atas pembelajaran koperatif serta kesannya

·         Terdapat lebih 900 kajian yang mengesahkan keberkesanan pembelajaran koperatif jika dibanding dengan usaha individu dan pertandingan sihat.

·        

     Kajian ini dibuat oleh para pengkaji yang berlainan dari seluruh dunia. Peserta kajian juga berbagai dan berbeza : latar belakang budaya, status sosio-ekonomi, umur dan jantina di samping terlibat dengan pelbagai tugasan yang dilaksanakan dalam kajian. Selain itu pelbagai pembolehubah bersandar telah digunakan.

·        

     Dapatan kajian secara berulang menunjukkan bahawa pelajar yang  dapat menyelesaikan tugasan kumpulan pembelajaran koperatif lebih cenderung untuk memperolehi markah pencapaian akademik yang tinggi, harga diri yang tinggi, menguasai lebih banyak kemahiran sosial, kurang stereotype serta pemahaman dan penguasaan lebih baik tentang konten kemahiran berkaitan topik dan mata pelajaran yang mereka pelajari lebih baik

Bilik darjah sebagai cermin bersosial (social mirror)

Kajian tentang pembelajaran koperatif bermula pada akhir tahun 1890han apabila Triplett (1898) di Amerika Syarikat dan Meyer (1903) di German mengendalikan satu siri kajian ke atas faktor-faktor yang boleh dikaitkan dengan pencapaian yang kompetitif.

John Dewey seterusnya mengikut langkah Triplett dan Meyer dengan menghasilkan buku “Democracy and Education” pada tahun 1916. Dewey berhujjah dengan mengatakan bilik darjah sepatutnya mencerminkan masyarakat yang lebih besar dan menjadi makmal kepada pembelajaran kehidupan sebenar.

Johnson & Johnson memberi fokus kepada pembinaan struktur khusus yang boleh digabungkan  dalam pelbagai kurikulum dengan memberikan penekanan kepada pengintegrasian kemahiran sosial dengan tugasan akademik.

Kagan pula menumpukan kepada penggunaan pelbagai struktur yang berlainan untuk membantu memudahcara pembelajaran aktif, kerja berpasukan dan kemahiran kumpulan.

Slavin menggunakan kaedah-kaedah yang dikemukakan oleh Johnson & Johnson dan Kagan hingga terbentuk struktur pembeljaran yang spesifik.

Model

Pinsip-prinsip pembelajaran koperatif tidak berubah. Perkara yang dibuat kajian dan berubah hanya modelnya sahaja.

Model Pembelajaran Koperatif	Masa	Pengkaji
Belajar bersama	Pertengahan 1960han	Johnson & Johnson
Pasukan – Permainan – Perlawanan (Group – Games – Tournament)	Awal 1970han	De Vris & Edwards
Penyiasatan Kumpulan	Pertengahan 1970han	Sharan & Sharan
Pembinaan Kontroversi Akademik (Constructive Academic  Controversion)	Pertengahan 1970han	Johnson & Johnson
Jigsaw	Akhir 1970han	E Aronson & Associates
STAD (Student Teams Achievement Division)	Akhir 1970han	Slavin & Associates
TAI (Team Assisted Individualization)	Awal 1980han	Slavin & Associates
Cooperative Learning Structures	Pertangahan 1980han	Kagan
Complex Instruction	Awal 1980han	Cohen
CIRC (Cooperative Integrated Reading and Composition)	Akhir 1980han	Stevens, Slavin & Associates

Schlomo Sharan menggunakan pembelajaran koperatif sebagai alat untuk menjelaskan ketidakseimbangan sosial. Sharan dan rakan-rakan di Universiti Tel Aviv menggunakan pembelajaran koperatif  untuk meninjau prejudis bangsa antara kumpulan-kumpulan Yahudi di Israel selepas perpecahan Soviet Union. Kajian beliau menunjukkan dengan jelas bahawa kaedah pengajaran mempengaruhi kerjasama dan tingkahlaku kompetitif dengan syarat tiga keadaan di bawah ini terpenuhi:

1.       Tiada hubungan kerjasama antara etnik

2.       Berlaku dengan syarat terdapat persamaan status antara ahli-ahli pelbagai kumpulan

3.       Setingnya mendapat kebenaran rasmi kerjasama antara etnik.

Sharan mendapati pengalaman pembelajaran koperatif membolehkan pelajar memahami  bagaimana satu-satu situasi itu dilihat oleh orang lain dan bagaimana orang berkenaan memberi reaksi kognitif dan emosi terhadap situasi berkenaan. Pembelajaran koperatif mengurangkan egocentrism dan membuka pandangan pelajar sehingga mereka tidak sedar tentang pandangan lain serta limitasi perspektif mereka sendiri.

Kajian yang dibuat oleh Roger dan David Johnson, serta rakan-rakan mereka, menyediakan asas bagaimana pembelajaran koperatif distrukturkan dalam kebanyakan bilik darjah hari ini. Kajian mereka menunjukkan bahawa hanya disebabkan oleh pelajar bekerja dalam kumpulan kecil tidak bermakna mereka bekerjasama untuk memastikan pembelajaran mereka dan pembelajaran kesemua ahli kumpulan.

Kajian tambahan yang telah dibuat merumuskan bahawa semakin ramai pelajar mengambil berat ke atas orang lain, semakin bersungguh-sungguh mereka akan bekerja untuk mencapai matlamat pembelajaran yang dipersetujui bersama. Usaha jangka panjang dan berterusan untuk mencapai kejayaan bukan timbul di dalam kepala (pemikiran) tetapi di dalam hati (perasaan)

Menurut Johnson, Johnson, Holubec dan Roy, perkara penting dalam pembelajaran koperatif ialah

1.       Saling bergantung secara positif (tenggelam atau berenang bersama)

2.       Interaksi yang saling mendorong (muka ke muka, berdepan)

3.       Akauntabiliti individu dan kumpulan

4.       Mengajar kemahiran interpersonal dan kumpulan kecil yang diperlukan

5.       Proses kumpulan (refleksi)

Elemen Pembelajaran Koperatif

Johnson & Johnson telah mengenalpasti empat elemen khusus yang agak penting untuk memaksimumkan pencapaian.

1.       Struktur tugasan koperatif

2.       Struktur insentif koperatif

3.       Akauntabiliti individu

4.       Kumpulan heterogeneous

Robert Slavin membuat perbandingan antara kaedah pembelajaran koperatif dengan pembelajaran tradisional. Beliau mendapati pelajar yang menyertai pembelajaran koperatif menerima kesan positif disebabkan kesan motivasi, kesam perkembangan kognitif dan kesan penghuraian kognitif.

Spenser Kagan telah membentuk lebih daripada 100 struktur yang digabungkan dengan asas prinsip pembelajaran koperatif. Beliau telah melatih lebih daripada 20,000 guru melalui bengkel dan konferens. Menurut Kagan, kaedah yang digunalan bukan sebagai gantian kaedah tetapi kaedah yang boleh digabungkan ke dalam pembelajaran koperatif.

Dapatan Kajian

·         Pembelajaran koperatif merupakan strategi terbaik yang telah dibuat kajian. Dapatan menunjukkan pelajar yang berpeluang mengikuti kaedah ini dapat berkolaborasi, belajar dengan lebih cepat dan efisien, merasa lebih positif terhadap pelajaran.

6 langkah untuk merancang pembelajaran koperatif

1.       Pilih pendekatan / kaedah (STAD, TAI, CIRC, GI dan sebagainya)

2.       Pilih isi kandungan yang sesuai

3.       Bentuk kumpulan pelajar

4.       Bina bahan pembelajaran

5.       Merancang untuk melatih pelajar tentang tugasan dan peranan mereka

6.       Merancang penggunaan masa dan ruang

Melaksanakan pemgajaran menggunakan kaedah pembelajaran koperatif

1.       Jelaskan matlamat dan tetapkan seting

2.       Sampaikan maklumat atau arahan

3.       Agihkan pelajar ke dalam kumpulan kecil

4.       Bimbing pembelajaran kumpulan

Kekuatan pembelajaran koperatif

Hasil pembelajaran yang lebih baik kerana pelajar bekerjasama untuk mencapai kejayaan individu dan kumpulan

Tidak memerlukan kos yang tinggi dan mudah dilaksanakan

Kelemahan pembelajaran koperatif

Kadar dan keupayaan pelajar untuk belajar adalah tidak sama. Murid lemah tidak akan dapat mengikut rentak murid yang cerdik dalam kumpulan.

Ramai guru gagal untuk melaksanakannya dengan baik kerana tidak menguasai kaedah dan struktur yang dikemukakan.

Rujukan

Allen, Tom. Creating Community In Your Classroom. Virginia Journal of Education, 2000 Jan; 93:6-10.

Arends, R (2009) Learning to Teach (Edisi ke 7). Boston. McGraw Hill.

Aronson, E., N. Blaney, C. Stephan, J. Sikes, and M. Snapp. The Jigsaw Classroom. Beverly Hills, CA: Sage, 1978.

Bossert, S. T. (1988). Cooperative Avtivities in the Classroom. Review of Educational Research.

Cohen, E.G. & Lotan, R.A. Producing equal-status interaction in the heterogeneous classroom. American Educational Research Journal, 32 (1):99-120.

Hendrix, James C. Connecting cooperative learning and social studies. The Clearing House, 1999 Sept-Oct; 73:57.

Johnson, D. W., & Johnson, R. Cooperation and Competition: Theory and Research. Edina, MN: Interaction Book Company, 1989.

Johnson, D. W. & Johnson, R. T. (1996). The Role of Cooperative Learning in Assessing and Communicating Student Learning

Kagan, S. (1994). Cooperative Learning. San Clement, DA. Kagan Publishing

 Leonard, Jacqueline & McElroy, Keith. What one middle school teacher learned about cooperative learning. Journal of Research in Child Education, 2000 Spring-Summer; v14:239.

Magney, John. Working and learning together. Techniques. 1997 Sep; v72:571.

Shachar, H., & Schmuelevitz, H. Implementing cooperative learning, teacher collaboration and teachers’ sense of efficacy in heterogeneous junior high schools. Contemporary Educational Psychology. 1997; 22:53-72.

 Slavin, Robert E. Research on cooperative learning & achievement: What we know, what we need to know. Contemporary Educational Psychology. 1996; 21:43-69.