Dilema pelaksanaan pembelajaran kumpulan kecil (kumpulan koperatif)

(oleh Akhiar Pardi)


Setelah mempelajari dan memahami elemen dan prosedur melaksanakan pengajaran dan pembelajaran kumpulan kecil atau lebih dikenali dengan istilah kumpulan pembelajaran koperatif, semangat guru-guru untuk mencubanya meningkat disebabkan banyak bukti daripada kajian silam menunjukkan keberkesanan pembelajaran koperatif telah dapat meningkatkan pencapaian akademik murid / pelajar. Bagaimanakah dengan guru-guru yang tidak atau kurang pengetahuan tentang pembelajaran koperatif? Mereka agak skeptikal mengenainya. Sikap ini sedikit sebanyak menjatuhkan semangat guru-guru yang ingin melaksanakannya. Terdapat pertembungan antara keinginan sendiri dengan realiti persekitaran yang dihadapi sehingga menimbulkan dilema pelaksanaan.

“Bukan senang hendak melaksanakannya!”

“Macam mana nak laksanakan kalau bilangan murid dalam kelas dah sampai 50 orang!”

“Dah pasti banyak menggunakan masa untuk laksanakannya. Ini akan menjejaskan pelaksanaan sukatan pelajaran. Pasti tidak dapat habiskan sukatan pelajaran”

“Ada buktikah murid belajar lebih baik dalam kumpulan kecil?”

Kita mungkin biasa mendengar soalan dan pernyataan di atas yang dilontarkan oleh rakan sejawat tempat kita bekerja. Adakah persoalan sebegitu benar-benar mematahkan semangat seorang guru yang dedikatif dan inovatif? Sebenarnya tidak ada masalah bagi guru yang bersedia untuk menerima segala bentuk isu yang timbul sebagai peluang untuk meningkatkan kemahiran, pengetahuan serta pengalaman mengajar. Pertama sekali, seperti yang telah dikatakan, terdapat banyak bukti daripada kajian silam menunjukkan keberkesanan kaedah pembelajaran koperatif. Bertitik tolak daripada pernyataan ini, guru boleh membuat persediaan untuk melaksanakan dan membuktikan mengikut situasi dan keadaan persekitaran. Sudah pasti tidak semua perkara boleh diajar menggunakan kaedah kumpulan kecil. Di sinilah letaknya kebijaksanaan guru untuk memilih tajuk yang tepat dan sesuai. Malah, berpandukan kaedah (lihat Slavin, Johnson & Johnson, .....) dan struktur (lihat Kagan ....) pembelajaran koperatif, pembelajaran individu tidak ditolak sama sekali.

Malah, pembelajaran koperatif tidak memaksakan pembelajaran berlaku hanya di dalam bilik darjah. Masih terdapat pembelajaran berasaskan tugas dan projek (Task-based dan Project-based learning) melibatkan antara 4 hingga 6 orang murid yang boleh dilaksanakan di luar bilik darjah. Bagi guru-guru mata pelajaran Pendidikan Agama Islam, surau atau musolla yang lebih luas boleh dijadikan tempat belajar. Perpustakaan merupakan pilihan lain untuk dijadikan tempat belajar. Para ulama silam menjadikan alam  sebagai bilik darjah (waktu itu tidak ada bilik darjah seperti sekarang). Ayat-ayat yang bermula dengan “Tidakkah kamu perhatikan .....” menunjukkan pembelajaran tidak semestinya berlaku dalam bilik darjah. Namun begitu adalah tidak bijak kalau guru sengaja meninggalkan bilik darjah hanya semata-mata ingin membuat pemerhatian.

Berbalik kepada pembelajaran koperatif, sebagai guru yang efektif, pendekatan dan kaedah lain tidak akan ditinggalkan. Penjelasan melalui kuliah, perbincangan, sumbangsaran.... semuanya tetap dilaksanakan bergantung kepada tajuk pelajaran serta situasi dan syarat. Seperti kaedah-kaedah lain, aplikasi kaedah pembelajaran koperatif juga perlu dibuat perancangan awal terlebih dahulu. Sama sahaja, guru perlu memilih tajuk, menyediakan tugasan dan latihan, merancang masa dan sebagainya. Dalam pelaksanaannya kaedah kumpulan kecil boleh diintegrasikan dengan kaedah lain apabila diperlukan berbuat demikian. Apabila guru melaksanakan kaedah pembelajaran kumpulan kecil, tidak bermakna guru memusuhi kaedah-kaedah yang lain.

Barr dan Tagg (1995) telah berjaya mengajak guru-guru menganjakkan paradigma pengajaran kepada pembelajaran. Aliran pendidikan telah lama beralih daripada pemindahan ilmu kepada pembinaan ilmu. Guru perlu memikirkan proses pengajaran dan pembelajaran dari perspektif faedah yang akan diterima oleh murid dalam tempoh satu atau dua waktu pengajaran menurut jadual waktu dan bukannya dari perspektif berapa banyak konten yang guru dapat ajarkan. Kejayaan sebenar guru diukur daripada pencapaian murid (kognitif, afektif dan psikomotor) dan bukan daripada volume konten yang diajar. Ketika mengajar Matematik Tambahan kepada anak-anak saya di rumah, saya bertanyakan kepada mereka tajuk manakah yang paling sukar dikuasai dan tajuk mana pula yang tidak begitu memeningkan mereka. Apa yang saya lakukan ialah meninggalkan sama sekali satu hingga tiga tajuk yang amat menyukarkan mereka (Tajuk yang sukar adalah tidak sama mengikut individu). Masa untuk tajuk-tajuk itu dipindahkan kepada pengajaran dan pembelajaran tajuk yang tidak begitu memeningkan dan hasilnya ialah anak-anak dapat menguasai tajuk-tajuk tersebut. If we give them tiny bits of everything, they will have rubble. If we give them the framework, they will fill the floor plan (Hauslein, 1998).   

Seorang guru pernah berkata, “Saya dah ajarkan mereka semuanya. Kalau saya tak habiskan sukatan, mereka tentulah tak dapat bersedia untuk menghadapi peperiksaan”. Setelah peperiksaan dijalankan, keputusan yang diperolehi ialah tidak seorang pun daripada murid-murid tersebut mendapat keputusan baik dan cemerlang. Saya pernah menyelia di sebuah sekolah jauh di pedalaman yang telah tiga tahun mendapat keputusan 0% (UPSR) secara berturut-turut. Peluang telah saya gunakan untuk berbincang dengan guru pelatih dan guru-guru tetap di sekolah berkenaan (hanya lima orang sahaja) untuk beranjak daripada matlamat pengajaran (menghabiskan sukatan) kepada matlamat pembelajaran (menguasai ilmu dan kemahiran). Seperti yang dijangkakan, pada tahun berkenaan, daripada 16 orang murid yang menduduki UPSR, 3 daripadanya mendapat lulus dalam semua mata pelajaran (5 subjek dan kelulusan C dan D sahaja). Jika dihitung 3 daripada 16 bersamaan 18.5%. Sebaliknya jika dihitung daripada 0 murid yang lulus kepada 3, ia bermaksud 300%. Andainya dihitung perubahan daripada 0 kepada 18.5, maka maknanya menjadi lebih besar.

Ia bermakna, hujah mengatakan pembelajaran koperatif lebih banyak menggunakan masa sehingga guru gagal menghabiskan sukatan pelajaran, bukanlah hujah yang baik untuk diambilkira dari perspektif pembelajaran dan pendidikan.

Kualiti pembelajaran murid adalah lebih baik sekiranya mereka belajar dalam kumpulan kecil. Namun begitu, terdapat ramai guru yang mempertikaikan pengukuran nilai kualitatif ini. Malangnya, guru-guru ini adalah guru-guru yang tidak pernah menggunakan kaedah kumpulan kecil. Tidak mungkin mereka dapat membuat pertimbangan yang adil sebelum mengemukakan pertikaian dan hujah. Bagaimana kalau guru-guru ini menjalankan kajian tindakan ke atas amalan pembelajaran kumpulan kecil yang mereka laksanakan sendiri? Mungkin jawapannya berlainan.

Terdapat hujah yang mengatakan bahawa pembelajaran merupakan aktiviti individu. Oleh itu kaedah kumpulan kecil tidak diperlukan. Lischner (1998) mengatakan “Jauhkan guru berkenaan daripada murid”. Kita biasa dengan ungkapan yang dinyatakan oleh pakar pembelajaran iaitu “Two heads are better than one”. Guru berkenaan sebenarnya merendah-rendahkan kebolehan murid. Telah dinyatakan lebih awal bahawa pembelajaran bersifat individu dan kumpulan. Memilih individu sahaja atau kumpulan kecil sahaja adalah satu kesilapan. Gabungan keduanya adalah diperlukan. Kita perlu sedar bahawa sekolah juga merupakan agen sosialisai. Melalui kumpulan kecil, murid belajar untuk berinteraksi dan berkomunikasi. Kita tidak mahu menjadikan murid kita sebagai kera sumbang yang tinggal sendirian.

Apakah bentuk halangan-halangan daripada murid?

Murid sebenarnya tidak menghalang kaedah pembelajaran kumpulan kecil. Apa yang berlaku ialah pengalaman pahit yang mereka lalui akibat daripada kegagalan perancangan yang dibuat oleh guru. Murid perlu diberikan tempoh penyesuaian dalam kumpulan (lihat proses pembentukan kumpulan dinamik daripada sumber yang sah dan boleh dipercayai). Guru perlu terlebih dahulu mengajak murid untuk melakukan anjakan paradigma seperti yang dinyatakan oleh MacGregor (1990):

1.       Daripada pendengar yang pasif kepada pelaku yang aktif

2.       Daripada berekspektasi rendah kepada ekspektasi yang lebih tinggi

3.       Daripada berseorangan dalam bilik darjah kepada berkumpulan dan bersosial

4.       Daripada pertandingan kepada kerjasama

5.       Daripada melihat guru sebagai satu-satunya sumber pengetahuan kepada sumber yang lebih luas termasuk rakan sebaya (lihat Teori Social Constructivism yang dikemukakan oleh Vygotsky tentang Zone of Proximal Development dan More Knowledgable Others)

Bagaimana sekiranya kelas terlalu besar?

Murid sentiasa boleh bertanya kepada guru andainya mereka menghadapi kesukaran pemahaman selepas menjalankan tugasan atau projek bersama. Tidakkah peranan guru ialah sebagai fasilitator. mentor dan pemantau? Apa juga alasan daripada orang yang tidak mahu melaksanakan sebenarnya adalah memang mereka tidak mahu mencuba untuk melaksanakannya atau tidak bersedia untuk menambahbaik amalan bekerja.

Rujukan

Barr, R. B dan Tagg, J. (1995). From Teaching to Learning: A New Paradigm for Undergraduate Students. Change.

Johnson, D. W. dan Johnson, R. T. (1989) Cooperation and Competition: Theory and Research. Edina, Minn: Interaction Books.

Mc Gregor, J.. Collaborative Learning: Shared Inquiry as a Process of Reform. Dalam  Svinicki, M. (1990). The Changing Face of College Teaching. San Francisco. Jossey Bass.

   

Pembelajaran Koperatif

Pembelajaran Abad 21-Pembelajaran koperatif meningkatkan pencapaian akademik pelajar

Oleh Shamsina Shamsuddin

IPG KPI Bandar Baru Bangi Selangor Darul Ehsan

(Kertas yang dibentangkan kepada guru-guru PGSR di IPG KPI, Khamis 22 Mac 2012)

Apakah pembelajaran koperatif?

·         Pembelajaran koperatif merupakan strategi pengajaran di mana kumpulan-kumpulan kecil pelajar, biasanya antara 2 hingga 6 orang ahli, bekerjasama untuk memaksimumkan pembelajaran individu dan kumpulan.

·         Setelah ahli-ahli kelas disusunkan ke dalam kumpulan-kumpulan kecil dan menerima arahan daripada guru, pelajar dalam kumpulan mereka, akan bekerjasama antara satu dengan lain dan menyempurnakan tugasan sehingga setiap ahli berjaya memahami dan menyelesaikan tugasan tersebut.

·         Akhirnya matlamat utama pembelajaran akan tercapai secara individu dan kumpulan.

Bagaimanakah bentuk model koperatif?

·         Pelajar melaksanakan tugasan secara bekerjasama berbanding dengan model tradisional di mana murid belajar secara bersendirian.

·         Ahli kumpulan bertanggungjawab ke atas pembelajaran secara individu dan kumpulan.

·         Keahlian kumpuan terdiri daripada pelajar cerdik, sederhana dan pencapaian rendah

·         Kumpulan berbentuk heterogeneous (jantina, bangsa, budaya, agama dan status sosio-ekonomi)

·         Ahli kumpulan menyumbangkan pengetahuan, pengalaman, kemahiran dan sumber pembelajaran kepada kumpulan

·         Ahli kumpulan bekerjasama (cooperate) dan berkolaborasi (collaborate)

·         Ahli kumpulan akan mendapat faedah daripada sumbangan ahli

·         Ahli kumpulan akan mempelajari pengetahuan dan kemahiran baru

·         Ganjaran diberikan dalam bentuk individu dan kumpulan

Lima elemen pembelajaran koperatif

1.       Saling bergantung positif

a.       Tugasan dan matlamat didefinisikan dengan jelas

b.      Usaha setiap ahli akan memberi faedah kepada ahli kumpulan

c.       Komitmen dibuat untuk mencapai kejayaan individu dan kejayaan kumpulan

2.       Tanggungjawan individu dan kumpulan

a.       Setiap ahli perlu membuat sumbangan

b.      Setiap ahli bertanggungjawab untuk membantu kumpulan mencapai objektif pembelajaran

3.       Kemahiran interpersonal dan kumpulan kecil

a.       Setiap ahli kumpulan mesti

                                                               i.      Bermotivasi

                                                             ii.      Menjadi pemimpin berkesan

                                                            iii.      Mampu membuat keputusan

                                                           iv.      Boleh membina kepercayaan ahli

                                                             v.      Boleh berkomunikasi dengan berkesan

                                                           vi.      Mampu mengendalikan konflik

4.       Interaksi berse muka – pelajar.....

a.       Membantu kejayaan ahli dengan berkongsi sumber

b.      Menggalakkan, membantu dan menghargai usaha ahli kumpulan

c.       Menyokong perkembangan akademik dan peribadi ahli

d.      Menjelaskan bagaimana menyelesaikan masalah

e.      Mengajar antara satu dengan lain (peer teaching)

f.        Menyemak kefahaman setiap ahli

g.       Membincangkan konsep yang telah dipelajari

h.      Mengaitkan pembelajaran masa kini dengan pembelajaran lalu

i.         Mendorong pencapaian matlamat kumpulan

5.       Proses kumpulan (refleksi) pelajar ....

a.       Berkomunikasi secara terbuka, bebas, saling menghormati dalam perbincangan perkara yang diberikan perhatian

b.      Mengekalkan perhubungan kerjasama yang efektif

c.       Menjelaskan tindakan ahli yang membantu / tidak membantu

d.      Membuat keputusan tentang  tingkahlaku yang perlu diteruskan/diubah/dihentikan

e.      Memproses status pencapaian matlamat

Keperluan kumpulan pembelajaran koperatif yang berkesan

1.       Penyertaan

a.       Setiap ahli perlu menyumbangkan masa dan tenaga

b.      Terlibat dalam proses membuat keputusan

2.       Saling mempercayai

a.       Saling mempercayai antara satu dengan lain untuk menyumbang

3.       Komunikasi

a.       Dengar dan hormati pandangan ahli lain

b.      Menyumbang idea

c.       Bertanya soalan apabila penjelasan diperlukan

d.      Berikan maklumbalas konstruktif

Sokongan teori dan kajian ke atas pembelajaran koperatif serta kesannya

·         Terdapat lebih 900 kajian yang mengesahkan keberkesanan pembelajaran koperatif jika dibanding dengan usaha individu dan pertandingan sihat.

·        

     Kajian ini dibuat oleh para pengkaji yang berlainan dari seluruh dunia. Peserta kajian juga berbagai dan berbeza : latar belakang budaya, status sosio-ekonomi, umur dan jantina di samping terlibat dengan pelbagai tugasan yang dilaksanakan dalam kajian. Selain itu pelbagai pembolehubah bersandar telah digunakan.

·        

     Dapatan kajian secara berulang menunjukkan bahawa pelajar yang  dapat menyelesaikan tugasan kumpulan pembelajaran koperatif lebih cenderung untuk memperolehi markah pencapaian akademik yang tinggi, harga diri yang tinggi, menguasai lebih banyak kemahiran sosial, kurang stereotype serta pemahaman dan penguasaan lebih baik tentang konten kemahiran berkaitan topik dan mata pelajaran yang mereka pelajari lebih baik

Bilik darjah sebagai cermin bersosial (social mirror)

Kajian tentang pembelajaran koperatif bermula pada akhir tahun 1890han apabila Triplett (1898) di Amerika Syarikat dan Meyer (1903) di German mengendalikan satu siri kajian ke atas faktor-faktor yang boleh dikaitkan dengan pencapaian yang kompetitif.

John Dewey seterusnya mengikut langkah Triplett dan Meyer dengan menghasilkan buku “Democracy and Education” pada tahun 1916. Dewey berhujjah dengan mengatakan bilik darjah sepatutnya mencerminkan masyarakat yang lebih besar dan menjadi makmal kepada pembelajaran kehidupan sebenar.

Johnson & Johnson memberi fokus kepada pembinaan struktur khusus yang boleh digabungkan  dalam pelbagai kurikulum dengan memberikan penekanan kepada pengintegrasian kemahiran sosial dengan tugasan akademik.

Kagan pula menumpukan kepada penggunaan pelbagai struktur yang berlainan untuk membantu memudahcara pembelajaran aktif, kerja berpasukan dan kemahiran kumpulan.

Slavin menggunakan kaedah-kaedah yang dikemukakan oleh Johnson & Johnson dan Kagan hingga terbentuk struktur pembeljaran yang spesifik.

Model

Pinsip-prinsip pembelajaran koperatif tidak berubah. Perkara yang dibuat kajian dan berubah hanya modelnya sahaja.

Model Pembelajaran Koperatif	Masa	Pengkaji
Belajar bersama	Pertengahan 1960han	Johnson & Johnson
Pasukan – Permainan – Perlawanan (Group – Games – Tournament)	Awal 1970han	De Vris & Edwards
Penyiasatan Kumpulan	Pertengahan 1970han	Sharan & Sharan
Pembinaan Kontroversi Akademik (Constructive Academic  Controversion)	Pertengahan 1970han	Johnson & Johnson
Jigsaw	Akhir 1970han	E Aronson & Associates
STAD (Student Teams Achievement Division)	Akhir 1970han	Slavin & Associates
TAI (Team Assisted Individualization)	Awal 1980han	Slavin & Associates
Cooperative Learning Structures	Pertangahan 1980han	Kagan
Complex Instruction	Awal 1980han	Cohen
CIRC (Cooperative Integrated Reading and Composition)	Akhir 1980han	Stevens, Slavin & Associates

Schlomo Sharan menggunakan pembelajaran koperatif sebagai alat untuk menjelaskan ketidakseimbangan sosial. Sharan dan rakan-rakan di Universiti Tel Aviv menggunakan pembelajaran koperatif  untuk meninjau prejudis bangsa antara kumpulan-kumpulan Yahudi di Israel selepas perpecahan Soviet Union. Kajian beliau menunjukkan dengan jelas bahawa kaedah pengajaran mempengaruhi kerjasama dan tingkahlaku kompetitif dengan syarat tiga keadaan di bawah ini terpenuhi:

1.       Tiada hubungan kerjasama antara etnik

2.       Berlaku dengan syarat terdapat persamaan status antara ahli-ahli pelbagai kumpulan

3.       Setingnya mendapat kebenaran rasmi kerjasama antara etnik.

Sharan mendapati pengalaman pembelajaran koperatif membolehkan pelajar memahami  bagaimana satu-satu situasi itu dilihat oleh orang lain dan bagaimana orang berkenaan memberi reaksi kognitif dan emosi terhadap situasi berkenaan. Pembelajaran koperatif mengurangkan egocentrism dan membuka pandangan pelajar sehingga mereka tidak sedar tentang pandangan lain serta limitasi perspektif mereka sendiri.

Kajian yang dibuat oleh Roger dan David Johnson, serta rakan-rakan mereka, menyediakan asas bagaimana pembelajaran koperatif distrukturkan dalam kebanyakan bilik darjah hari ini. Kajian mereka menunjukkan bahawa hanya disebabkan oleh pelajar bekerja dalam kumpulan kecil tidak bermakna mereka bekerjasama untuk memastikan pembelajaran mereka dan pembelajaran kesemua ahli kumpulan.

Kajian tambahan yang telah dibuat merumuskan bahawa semakin ramai pelajar mengambil berat ke atas orang lain, semakin bersungguh-sungguh mereka akan bekerja untuk mencapai matlamat pembelajaran yang dipersetujui bersama. Usaha jangka panjang dan berterusan untuk mencapai kejayaan bukan timbul di dalam kepala (pemikiran) tetapi di dalam hati (perasaan)

Menurut Johnson, Johnson, Holubec dan Roy, perkara penting dalam pembelajaran koperatif ialah

1.       Saling bergantung secara positif (tenggelam atau berenang bersama)

2.       Interaksi yang saling mendorong (muka ke muka, berdepan)

3.       Akauntabiliti individu dan kumpulan

4.       Mengajar kemahiran interpersonal dan kumpulan kecil yang diperlukan

5.       Proses kumpulan (refleksi)

Elemen Pembelajaran Koperatif

Johnson & Johnson telah mengenalpasti empat elemen khusus yang agak penting untuk memaksimumkan pencapaian.

1.       Struktur tugasan koperatif

2.       Struktur insentif koperatif

3.       Akauntabiliti individu

4.       Kumpulan heterogeneous

Robert Slavin membuat perbandingan antara kaedah pembelajaran koperatif dengan pembelajaran tradisional. Beliau mendapati pelajar yang menyertai pembelajaran koperatif menerima kesan positif disebabkan kesan motivasi, kesam perkembangan kognitif dan kesan penghuraian kognitif.

Spenser Kagan telah membentuk lebih daripada 100 struktur yang digabungkan dengan asas prinsip pembelajaran koperatif. Beliau telah melatih lebih daripada 20,000 guru melalui bengkel dan konferens. Menurut Kagan, kaedah yang digunalan bukan sebagai gantian kaedah tetapi kaedah yang boleh digabungkan ke dalam pembelajaran koperatif.

Dapatan Kajian

·         Pembelajaran koperatif merupakan strategi terbaik yang telah dibuat kajian. Dapatan menunjukkan pelajar yang berpeluang mengikuti kaedah ini dapat berkolaborasi, belajar dengan lebih cepat dan efisien, merasa lebih positif terhadap pelajaran.

6 langkah untuk merancang pembelajaran koperatif

1.       Pilih pendekatan / kaedah (STAD, TAI, CIRC, GI dan sebagainya)

2.       Pilih isi kandungan yang sesuai

3.       Bentuk kumpulan pelajar

4.       Bina bahan pembelajaran

5.       Merancang untuk melatih pelajar tentang tugasan dan peranan mereka

6.       Merancang penggunaan masa dan ruang

Melaksanakan pemgajaran menggunakan kaedah pembelajaran koperatif

1.       Jelaskan matlamat dan tetapkan seting

2.       Sampaikan maklumat atau arahan

3.       Agihkan pelajar ke dalam kumpulan kecil

4.       Bimbing pembelajaran kumpulan

Kekuatan pembelajaran koperatif

Hasil pembelajaran yang lebih baik kerana pelajar bekerjasama untuk mencapai kejayaan individu dan kumpulan

Tidak memerlukan kos yang tinggi dan mudah dilaksanakan

Kelemahan pembelajaran koperatif

Kadar dan keupayaan pelajar untuk belajar adalah tidak sama. Murid lemah tidak akan dapat mengikut rentak murid yang cerdik dalam kumpulan.

Ramai guru gagal untuk melaksanakannya dengan baik kerana tidak menguasai kaedah dan struktur yang dikemukakan.

Rujukan

Allen, Tom. Creating Community In Your Classroom. Virginia Journal of Education, 2000 Jan; 93:6-10.

Arends, R (2009) Learning to Teach (Edisi ke 7). Boston. McGraw Hill.

Aronson, E., N. Blaney, C. Stephan, J. Sikes, and M. Snapp. The Jigsaw Classroom. Beverly Hills, CA: Sage, 1978.

Bossert, S. T. (1988). Cooperative Avtivities in the Classroom. Review of Educational Research.

Cohen, E.G. & Lotan, R.A. Producing equal-status interaction in the heterogeneous classroom. American Educational Research Journal, 32 (1):99-120.

Hendrix, James C. Connecting cooperative learning and social studies. The Clearing House, 1999 Sept-Oct; 73:57.

Johnson, D. W., & Johnson, R. Cooperation and Competition: Theory and Research. Edina, MN: Interaction Book Company, 1989.

Johnson, D. W. & Johnson, R. T. (1996). The Role of Cooperative Learning in Assessing and Communicating Student Learning

Kagan, S. (1994). Cooperative Learning. San Clement, DA. Kagan Publishing

 Leonard, Jacqueline & McElroy, Keith. What one middle school teacher learned about cooperative learning. Journal of Research in Child Education, 2000 Spring-Summer; v14:239.

Magney, John. Working and learning together. Techniques. 1997 Sep; v72:571.

Shachar, H., & Schmuelevitz, H. Implementing cooperative learning, teacher collaboration and teachers’ sense of efficacy in heterogeneous junior high schools. Contemporary Educational Psychology. 1997; 22:53-72.

 Slavin, Robert E. Research on cooperative learning & achievement: What we know, what we need to know. Contemporary Educational Psychology. 1996; 21:43-69.

Beberapa Teknik Pembelajaran Koperatif 3

(Untuk makluman, Slavin menggunakan istilah kaedah dan bukan teknik untuk STAD, TGT, Jigsaw, Learning Together, TAI, Group Investigation dan Cooperative Scripting) 

Student Teams-Achievement Division (STAD) (Slavin, 1986) terdiri daripada kumpulan murid pelbagai kebolehan . Murid, dalam kumpulan, akan bekerjasama untuk menguasai bahan pembelajaran. Murid boleh gunakan pelbagai kaedah untuk menguasai pelajaran seperti menyoal sesama sendiri, kuiz di kalangan ahli kumpulan, lembaran kerja dan sebagainya. Pembelajaran secara individu masih berlaku, lazimnya melalui pengambilan ujian pada akhir tempoh pembelajaran berkumpulan (tempoh masa bergantung kepada tajuk: seminggu hingga beberapa minggu) 

Teams-Games-Tournament (TGT) (Slavin, 1986) merupakan kaedah pertama pembelajaran koperatif di Universiti John Hopkins. Hampir menyamai model STAD. Perbezaannya ialah pada akhir tempoh pembelajaran, ujian tidak dijalankan tetapi pertandingan. Kumpulan yang menang akan mendapat ganjaran seperti yang telah dipersetujui bersama.

Jigsaw (Aronson, 1978). Dalam pendekatan jigsaw, murid dibahagikan kepada kumpulan mengandungi antara 2 hingga 6 ahli. Setiap ahli kumpulan diberikan satu bahagian teks atau bahagian-bahagian kecil daripada tajuk besar. Contohnya, setelah seorang ahli membacakan teks atau bahagian kecil topik, mana-mana murid yang mempunyai tugasan atau subtajuk yang sama akan menyertainya dalam satu kumpulan untuk membentuk kumpulan pakar (expert). Dalam kumpulan ini, murid akan berbincang menggunakan pelbagai strategi untuk membantu mengajar bahan kepada ahli kumpulan dalam kumpulan asal. Murid akan bermotivasi tinggi untuk mendengar atau mempelajari daripada rakan sebaya kerana satu-satunya cara untuk mendapat maklumat ialah melalui rakan sebaya. Slavin (1986) telah membuat adaptasi di Universiti John Hopkins dan menamakan kaedahnya sebagai Jigsaw  II. Dalam Jigsaw II, murid diberikan bahan bacaan yang sama untuk dibaca tetapi setiap murid diberikan subtopik yang berlainan untuk dikuasai. Seperti Jigsaw yang asal, murid dengan subtopik yang sama akan membentuk pakar dalam subtopik berkenaan.

Learning Together (Johnson & Johnson, 1987). Kaedah ini dibentuk dengan kumpulan kecil yang mengandungi antara 4 hingga 5 ahli dan diberikan satu tugasan sebagai projek kumpulan. 

Team-Assisted Individualization (TAI): TAI menggabungkan penggunaan kumpulan koperatif dengan pengajaran individu. Murid mempelajari bahan pelajaran dalam kumpulan berempat atau berlima mengikut tahap dan kadar kumpulan. Murid mengambil tanggungjawab untuk menyemak, mengurus dan mencari arah serta membantu antara satu dengan lain untuk menyelesaikan masalah. Dengan ini guru akan mempunyai masa yang lebih banyak untuk membimbing kumpulan yang memerlukan bantuan (Slavin, 1996.)

Group Investigation merupakan kaedah pembelajaran koperatif di mana pelajar belajar dalam kumpulan yang dibina sendiri mengandungi antara 2 hingga 6 ahli. Mereka diberikan topik tertentu dan akan berbincang serta merancang pembelajaran dalam kumpulan pembelajaran yang telah dicapai (Slavin, 2003).

Cooperative scripting merupakan satu kaedah lain di mana murid secara bergilir membuat rumusan tentang sebahagian bahan pelajaran untuk difahami oleh ahli lain.